Trần Phan
Có nhiều loài hoa liên quan đến văn hóa và tín ngưỡng Champa, trong đó hoa văn có họa tiết hình hoa bốn cánh xuất hiện với tần suất khá cao trên các phù điêu, hiện vật, ví dụ như trên phần Đài thờ Mỹ Sơn E1 (ảnh 1).
Đã có nhiều ý kiến xung quanh loài hoa bí ẩn này, ví dụ như hoa trường sinh (Kalanchoe), hoa vô ưu (hay còn gọi là hoa vàng anh – Saraca), hoa trang (Ixora), thậm chí các loài cải trong họ Brassicaceae,… Tuy nhiên, ngoài việc có số lượng cánh hoa tương ứng, các ý kiến trên vẫn chưa lý giải được vì sao những loài hoa này gắn với tín ngưỡng Chăm nên cá nhân vẫn cảm thấy chưa thỏa đáng và vẫn có ý đi tìm một loài hoa khác.
Trong một lần tình cờ tìm hiểu về các loại Linga (vật thờ thường thấy trong các Kalan, một biểu tượng linh thiêng, hiện thân của đấng Shiva, vị thần tối cao của người Chăm theo Bà-la-môn giáo), tui gặp một Linga được tạo hình bằng hoa như trong ảnh 2. Linh tính mách bảo rằng tui có thể tìm thấy loài hoa bí ẩn ở đây nhưng rồi lưu lại và cơm áo cứ thế cuốn đi.
Hôm qua nói chuyện với anh Pham VT, một chuyên gia thực vật học, trong câu chuyện có nhắc đến Rutaceae. Sực nhớ đến bộ linga hoa này nên xem lại và chợt nhận ra đôi điều.
Điểm quan trọng nhất trong bức ảnh thứ 2 chính là một chiếc lá được đặt ở một vị trí đặc biệt, đó chính là vị trí của đầu thần Shiva thường thấy trong các Kosalinga. Theo đó, chiếc lá chắc chắn được đặt cố ý và có liên quan đến đấng Shiva chứ không phải là ngẫu nhiên hay mang tính trang trí. Theo nhận dạng phân loại học và cố tìm hiểu thêm thông tin, tui được biết đó là lá của loài Bel patra/Bilva tree, Việt Nam gọi là cây Bầu nâu, có tên khoa học là Aegle marmelos (L.) Corrêa thuộc họ Cam (Rutaceae). Hoa của loài thảo mộc này phần lớn có 4 cánh trùng với mô-típ hoa văn trong điêu khắc Chăm, và một điều quan trọng là cấu tạo bộ nhụy nhô lên giữa hoa trông giống như một Linga (ảnh 3) cùng những chiếc nhị vươn ra xung quanh như những cánh tay của thần Shiva trong điệu múa Tandava và Lasya, những vũ điệu thần thánh hủy diệt vũ trụ cũ và sáng tạo vũ trụ mới.
Quan sát cá nhân và tra cứu thêm thì nhận được nhiều thông tin mang tính củng cố cho nhận định của mình. Ví dụ như hoa còn có tên khác là Sivadrumah (phối ngẫu Shiva/Durga) trong tiếng Sanskrit; hình ảnh chiếc lá gồm 3 lá chét hợp lại chính là Trimurti (Brahma – Vishnu – Shiva); ngoài ra, vùng phân bố của Aegle marmelos trải dài từ Ấn Độ, Sri Lanka đến Indonesia, tức các quốc gia trong vùng ảnh hưởng của Hindu giáo.
Từ những lập luận nêu trên, tui nghĩ tuy dẫu còn sơ sài nhưng không phải không có cơ sở khi đưa ra nhận định rằng loài hoa bốn cánh bí ẩn trong văn hóa Champa chính là loài Aegle marmelos này hoặc họ hàng cam chanh với nó trong Rutaceae.
loading… to be continued
Đang có những thảo luận Ở ĐÂY
Trần Phan 