Lan man một góc “văn danh”…

• Trần Phan

Ngồi uống cà phê, nghe một ông thi sĩ bảo sẽ dịch mấy tập thơ sang tiếng Anh mà bất giác nghĩ về hai chữ “văn danh”. Phan mỗ không ngại va chạm và trong thực tế đã quá nhiều va chạm, thậm chí động đến những vấn đề gai góc. Ấy vậy nhưng ít luận bàn văn chương, nhất là những người làm văn chương lại càng nhạy cảm. Văn thơ khó lắm, dốc ruột dốc gan, lúc tỉnh lúc say như bị trời hành. Người viết cứ như viết cho mình, viết cho thỏa chí, viết cho đã cái sự thăng hoa, cái niềm đam mê chữ nghĩa và viết mà không cần… người đọc. Bởi cái ngồn ngộn, bung biêng của cảm xúc nó tự khắc có sức lan tỏa. Nhưng ấy là thứ văn chương đích thực, cái văn chương mà ai đọc cũng nhổm đít, vỗ đùi, tru tréo cả ba đời tổ tông tác giả ra mà chửi vì nó… hay, nó trúng, nó đã. Còn cái kiểu văn chương nửa mùa, sắp chữ, bù lu bù loa, bốc thơm, vuốt đuôi khen nhau lấy được thì không tính vì nó nhớt nhớt, trơn tuột và phản cảm.

Người ta bảo “văn mình, vợ người”, tác phẩm dẫu nhàn nhàn cũng là đứa con dốc ruột đẻ ra nên dù cần lắm những tiếng chê nhưng hình như trước mặt, chẳng mấy ai nỡ buông lời khó chịu. Có lẽ quá tự yêu mình hoặc có lẽ vì chìm đắm trong những lời hoa nhưng không mỹ của bạn bè trong những lúc trà dư tửu hậu, mà cũng có lẽ bởi cả hai nên người cầm bút trong làng viết thường thích nghe khen lắm. Trước, đọc bài viết “Truy tìm căn nguyên thói háo danh của trí thức” (Vương Trí Nhàn), dù “phạm trù trí thức” đã rộng, ông Vương cũng nói chung chung mà không đề cập đến sự phân chia, sắp xếp cao thấp, thang bậc háo danh theo các nhóm trí thức ra sao nhưng nếu cho Phan mỗ một sự nhận định, đầu tiên, mình sẽ nghĩ ngay đến giới sáng tác. Đừng tưởng họ ngồi đấy, khen đấy mà là khen, văn chương chẳng thấy ai phục chữ nhau bao giờ. Cái tôi nó đã lớn, cái danh nó còn lớn hơn, nhìn những kiện tụng nhốn nháo của giới văn tài qua những giải này giải nọ hay các sự kiện đề cử đại biểu mà thấy nhếch nhác, mà không khỏi ngậm ngùi cho những người hay văn tốt chữ. Mỗi lần đi trên một cái list dài loằng ngoằng các tác phẩm, tác giả, dù siêng đọc nhưng cố lắm Phan mỗ mới nhận ra một ba cái tên. Đừng vội đổ lỗi cho thời nay ít đọc mà với những đặc thù riêng, không trang nghiêm như những tiên đề, không uy nghi như những định lý khoa học mà ở đó chỉ có giới chuyên môn mới có thể khai phá, văn chương trước hết phải thuộc về cuộc sống, phải thuộc về số đông. Hãy bỏ qua ngụy biện văn chương là lãnh vực thâm sâu dịu vợi, là thánh địa của ngôn ngữ và là đặc quyền thông tỏ của giới viết lách để thấy được nếu không làm tròn sứ mệnh chuyển tải đến chính nơi mà nó thăng hoa, để rồi một nhóm người nào đó khen nhau, chê nhau, quanh đi quẩn lại góc sân và khoảng trời thì coi như thất bại. Có chăng chỉ là một cái gì đó nhờ nhợ mà ráng khen hay ráng chê trong trường hợp này đều là những cách làm khổ văn chương, làm khổ nhau…

Một kiểu lôi thôi khác của “văn danh” là tự khen mình. Không ai đọc thì mình đọc cho mọi người nghe, không ai khen thì mình khen mồi, khen trước. Cứ cuộc nhậu nào có một ông nhà thơ là coi như khốn khổ. Nâng ly là thơ nó đè, rượu thì ngon nhưng ngồi cứ ngó ngó nghiêng nghiêng, nhăm nhăm chờ dứt thơ là tìm cách chuồn. Ấy vậy mà thoát có được đâu. Hết bài này này đến bài khác, đọc không thương không tiếc, nghe đến khổ đến sở. Cái sự hành hạ ấy nó vật vã đến độ Phan mỗ nghĩ rằng cho mấy ông này đi đọc thơ thì là kiểu tra tấn hữu hiệu nhất, cứ bảo khai không, nếu không khai thì tao… đọc thơ tiếp thì có mà khai tuốt luốt…

Trở lại với câu chuyện dịch thơ sang tiếng Anh của ông nhà thơ kia mà dựng hết tóc gáy. Cái danh của văn chương sao hành hạ con người ta ra nông nỗi vậy hả trời…

.

.