Gió thổi đồi tây hay đồi đông…

• Trần Phan

Tôi “biết” về Phạm Công Thiện khi tôi còn là một đứa trẻ. Ngày đó, tôi có thói quen hay ngồi chầu hẫu hóng người lớn nói chuyện và trong những cuộc trà dư tửu hậu ấy, cái tên Phạm Công Thiện hay được nhắc tới. Trong cái nhìn non nớt của trẻ con, tôi nghĩ Phạm Công Thiện là ông râu ria xồm xoàm đang cầm đũa gõ lên chén rượu kia…

Thấm thoát, tôi quên bẵng về cái tên Phạm Công Thiện. Cho đến một ngày tình cờ, khi ấy tôi là một sinh viên năm thứ nhất, ngồi nói chuyện (cũng tình cờ) với một người trung niên tại một quán cà phê lụp xụp đầy khói thuốc trong một buổi chiều tháng mười vần vũ. Người đó hỏi:

– Mày đọc Phạm Công Thiện chưa?

– Phạm Công Thiện ư? – Tôi chợt thảng thốt và thật buồn cười, hình ảnh ông râu ria ngày xưa lại hiện về – Thế Phạm Công Thiện…

Trầm ngâm một lúc, người đó bảo:

– 15 tuổi đã thông thạo Anh, Pháp, Trung, Phạn, Nhật, Tây Ban Nha, Latin,…; 16 tuổi, cỡ như Nguyễn Hiến Lê mà đề tựa cho một cuốn sách ngôn ngữ của ông thì mày biết rồi; 18 tuổi là giáo sư của đại học Sài Gòn dù chưa qua tú tài; khoảng 24 hay 25 tuổi gì đó làm tổng biên của chương trình dạy cho đại học Vạn Hạnh;… Thôi mày đã không biết thì thôi nhưng tao nghĩ mày chẳng cần phải học ai hết, chỉ cần đọc Phạm Công Thiện, thế là đủ.

Tôi chưa kịp tỏ thái độ bất bình thì người đàn ông trung niên đó với lấy áo mưa và chìm trong không gian đầy gió và nước. Sau này, tôi không còn gặp lại người đàn ông đó nhưng cuộc nói chuyện ngắn ngủi ấy khơi dậy trong tôi sự tò mò và bắt đầu lùng sục những gì có thể…

Tôi đọc, đúng ra là lắp ghép hay chính xác hơn là cố gắng chắp nối những mảng loang lổ từ “Tổ sư Thiền tông Bồ Đề Đạt Ma” tới “Mặt Trời không bao giờ có thực”, từ “Ý thức mới trong văn nghệ triết học” và “Im lặng hố thẳm” tới “Hố thẳm của tư tưởng”…

Kết quả của sự dày công đó thật đáng thất vọng bởi tôi rất mơ màng hay nói huỵch toẹt ra là… không hiểu gì cả. Tất cả những gì tôi nhớ về Phạm Công Thiện là những câu nói “Ngay đến Heraclite, Parmenide và Empédocle, bây giờ tao còn xem thường, tao coi ba tên ấy như là ba tên thủ phạm của nền văn minh hiện đại, chưa nói đến Socrate, đó là một tên ngu dại nhất mà ta đã gặp trong đời sống tâm linh của ta” hay “Bây giờ nếu có Phật Thích Ca hay Chúa Giê Su hiện ra đứng giảng trước mặt tao, tao cũng không nghe theo nữa… Còn các văn sĩ ở Sài Gòn, đọc các bài thơ của các anh, tôi thấy ngay sự nghèo nàn của tâm hồn anh, sự quờ quạng lúng túng, sự lặp đi lặp lại vô ý thức hay có ý thức: trí thức “mười lăm xu”, ái quốc nhân đạo “ba mươi lăm xu”, triết lý tôn giáo “bốn mươi lăm xu”” (1),…

Tôi bắt đầu nghi ngờ…

Phạm Công Thiện là thế nào?

Say? Không phải! Phần lớn những gì tôi đọc về ông được viết khi ông là Thích Nguyên Tánh. Không lẽ một người mặc áo cà sa lại phạm một trong những điều cấm kỵ trong Ngũ Giới (?)

Điên? Cũng không! Bởi lẽ nhiều người coi ông là một triết gia nhưng ông lại nhận mình là một nhà thơ. Ông cho rằng “Những bác sĩ, tất cả những bác sĩ chuyên trị bệnh điên đều là những người điên bình thường, nếu không muốn nói là điên tầm thường, cả Laing và Cooper cũng đều điên bình thường; điên một cách tục tĩu nhất là những bác sĩ phân tâm học, bác sĩ thần kinh trị liệu, bác sĩ thần kinh bệnh học, bác sĩ tâm thần, bác sĩ chuyên khoa thần kinh não bộ, bác sĩ giải phẫu não bộ, vân vân.” (2) Trong khi đó “Mâu thuẫn thơ mộng nhất là tất cả những nhà thơ thiên tài vĩ đại nhất của nhân loại đều là những người điên thực sự vĩ đại đúng nghĩa.” (3) Lẽ đương nhiên không một người điên nào lại cho mình là “điên” cả.

Vậy Phạm Công Thiện là ai? Tôi không biết. Thôi thì Phạm Công Thiện là Phạm Công Thiện. Thế thôi!

Tôi xin trích ra đây đoạn thứ VIII trong “Ngày sanh của rắn” để những người chưa biết về Phạm Công Thiện cân nhắc có nên đọc những gì ông viết hay không:

“Mười năm qua gió thổi đồi tây
Tôi long đong theo bóng chim gầy
Một sớm em về ru giấc ngủ
Bông trời bay trắng cả rừng cây

Gió thổi đồi tây hay đồi đông
Hiu hắt quê hương bến cỏ hồng
Trong mơ em vẫn còn bên cửa
Tôi đứng trên đồi mây trổ bông

Gió thổi đồi thu qua đồi thông
Mưa hạ ly hương nước ngược dòng
Tôi đau trong tiếng gà xơ xác
Một sớm bông hồng nở cửa đông”

.

PM, tháng 10 – 2009

———————

(1) “Hố thẳm của tư tưởng”

(2) & (3) “Một đêm siêu hình với Hàn Mặc Tử”

.

.