Chó đẻ!

• Trần Phan

Chiều nay, sau chầu nhậu sương sương – đoạn cuối của buổi bảo vệ đề tài nghiên cứu “β- sitosterol trong loài Phyllanthus amarus mọc hoang dại trên địa bàn…” của một anh bạn, tôi cứ ngồi nghĩ vẩn vơ. Thực ra tôi không băn khoăn lắm về kết quả của đề tài vì tôi đã đọc rất kỹ và hiểu ý nghĩa mà nó mang lại. Kể ra thì cũng có hơi buồn vì tôi biết với kinh phí cực kỳ eo hẹp trong khuôn khổ của một đề tài cấp cơ sở, những kết quả đạt được của tác giả chắc chắn phải kèm theo không biết cơ man nào là những lời cằn nhằn của bà xã hắn. Sở dĩ tôi rõ điều đó vì đã từng lấy tiền… vợ để làm những cái đại loại như vậy. Sau mấy lần cụng ly, nỗi buồn này cũng theo gió mây bay. Điều đọng lại làm tôi suốt buổi cứ ngồi ngơ ngơ như bò đội nón lại là chuyện khác. Nó không buồn, không vui và nói chung là không có gì ghê gớm lắm. Đơn giản gói gọn trong hai từ: chó đẻ.

Các bạn có thể cho tôi là dài dòng, lẩn thẩn, nhưng cho tôi xin nói nói sơ sơ một chút vì chuyện gì cũng có cái lý do của nó. Thật ra Phyllanthus amarus là danh pháp khoa học (scientific name) của một loài thực vật. Tên Hán Việt là Diệp hạ châu, Trân châu thảo, Nhật khai dạ bế, Diệp hậu châu,… và từ nam chí bắc ở nước ta, nó được gọi là Chó đẻ. Đó đó, cái lý do nó nằm ở đó. Rất chi là phức tạp và đôi lúc cũng rất tốn kém vì bà con ta dùng từ chó đẻ  không những để chỉ  con mà còn chỉ  cây và cả… người. Để góp phần làm rắc rối thêm tiếng Việt vốn đã hết sức phức tạp, Trần Phan xin thưa trước một đôi điều hầu mong các cao nhân xa gần chiếu cố chỉ giáo thêm bởi nói vậy nhưng chắc gì đã vậy. Theo các học trò của Khử  Tổng nói lại thì “Chó là chó, nhưng không phải là chó, ấy là chó vậy”.

Chó đẻ - con

Trước hết, chó đẻ phải là con… chó cái đã. Nó cũng không phải là chó nào cũng được mà phải là chó cái. Thế nhưng đó mới chỉ là điều kiện cần. Điều kiện đủ là con chó cái ấy phải là đang đẻ hoặc đang trong giai đoạn nuôi con. Đã là chó thì tất nhiên là phải giữ nhà (chó mà không giữ nhà thì tốt nhất là cho nó cái củ riềng, he he). Thế  nên việc xù lông, gầm gừ, cảnh báo, thủ thế và… xực người lạ mặt đột nhập là chuyện bình thường. Tất nhiên, không thể so sánh cú xực này với cú xực của chó đẻ được vì nó khác xa nhau về… đẳng cấp. Thứ nhứt, xét về nội lực và công phu thì  cú xực của chó đẻ thâm hậu hơn rất nhiều. Thứ hai, cú xực này còn hàm chứa trong nó là cả một sự thiêng liêng, cao cả vì nó đang bảo vệ đàn con thân yêu, đó là sự xả thân, là đỉnh cao của  tình mẫu tử. Đáng lý ra nó phải được đi vào thi ca và thậm chí cả… nhạc. Ấy thế mà cho đến nay, chưa thấy nhà thơ hay ông nhạc sĩ nào sử dụng hình ảnh cú xực trời biển ấy cho những vần thơ hay ca từ của mình. Nếu không phải là kém cỏi thì thật không công bằng một chút nào khi các vị mãi miết theo mây về gió mà bỏ qua cái mỏ vàng hình tượng ấy. [Mới đây, nghe tin Đà Nẳng chuẩn bị đại hội nhà văn Việt Nam khu vực, không biết có ai đưa vấn đề này ra để bàn không?]

Chó đẻ - cây

Bây giờ nói sang cây. Chó mà là cây thì kể ra cũng lạ nhưng nếu bạn cầm một cuốn sách thực vật học trên tay, bạn sẽ liệt kê ra khối tên chó đấy. Chỉ mới là họ (familia) thôi mà đã lắm, đừng nói chi đến loài (species). Nào là đuôi chó (Ceratophyllaceae), máu chó (Myristicaeae), lưỡi chó (Hernandiaceae), mõm chó (Scrophulariaceae), óc chó (Juglandaceae),… nhiều, nhiều lắm. Quay trở lại với cây chó đẻ, không biết tên gọi này có từ bao giờ, cũng không thấy tài liệu hàn lâm kinh viện hay trước tác nào chỉ rõ xuất xứ và căn nguyên của cái tên ấy.  Chỉ biết là nó có từ tận… ngày xửa ngày xưa. Trong dân gian, có “thuyết” cho rằng tên chó gắn với cây này do nó đắng như mật… chó. “Thuyết” này nghe chừng chẳng mấy ai ủng hộ vì mới chỉ giải quyết được “chó” chớ chưa đá động gì đến “đẻ”. Hơn nữa, có nhiều cây, thậm chí nhiều… chuyện còn đắng hơn ấy chứ. Chả lẽ cứ cái gì đắng là gán với chó, thế có mà loạn. Với lại mật con nào mà chả đắng, đâu cứ phải là mật chó, nói vậy là nghe không ổn. Một “thuyết” khác có vẻ khả tín hơn cho rằng đây vốn dĩ là vị thuốc cẩu truyền, sau khi sanh nở, chó mẹ hay tìm đến loài cây bé nhỏ này. Thực ra nghe cũng có vẻ xuôi xuôi nhưng tôi chưa tận mắt chứng kiến lần nào nên cũng đâm ngờ ngờ. Có điều oai danh của nó trong việc chữa bệnh thì không thể bán tin bán nghi được. Cái này sách vở nói nhiều, cứ lên Google mà sệt một phát, chắn chắn bạn phải mất mấy năm để đọc.

Con đã xong, cây cũng đã xong, bây giờ tới… người. Dân ta dùng tên “chó đẻ” để gọi nhau không nhiều nhưng cũng không phải là ít. Ngày còn bé, tôi cứ há hốc mồm khi nghe một bà hàng xóm đem từ này để gọi thằng bạn khi nó bắt trộm con gà đem luộc cho cả bọn cùng ăn. Ngày ấy đói, con gà quý lắm. Với chúng tôi, nó là một anh hùng nhưng với bà ta, nó là chó đẻ. Đem thắc mắc là có phải là do chó đẻ thật không ra hỏi bố thì bợ nguyên một trận roi quắn đít. Vừa tởn, vừa ghét, không thèm hỏi nữa mà chuyển sang mày mò tự… nghiên cứu. Kết quả là tôi khám phá ra một điều vô cùng mới mẻ là tần số xuất hiện của nó tập trung rất cao trong vùng giáp ranh giữa… động khẩu và động thủ. Có nghĩa là nó đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong việc kết thúc một cuộc khẩu chiến. Cho dù cái mà nó mở ra cũng không mấy hay ho gì nhưng để kết thúc một việc không hay ho thì trong chừng mực nào đó cũng là hay ho vậy. Lớn lên, đi nhiều mới biết là nó cũng muôn hình vạn trạng. Và mới hôm kia đây thôi, uống cà phê vỉa hè, tôi chứng kiến một ông sơ-vin, măng-sét rất chi là đạo mạo trí thức lại vung tay chỉ một ông cũng măng-sét, sơ-vin và không kém phần trí thức đạo mạo là chó đẻ. Điều lạ là bà con xung quanh chẳng ai nhìn, chỉ duy có một chị lao công đứng bên đường nói “đúng đúng chó đẻ cả đám”.

Viết nhảm, 6/2010

.